یکی از مباحث مهم در بررسی جایگاه رمزارزها، تعیین ماهیت آنها از منظر حقوقی و فقهی است. آیا رمزارزها را میتوان بهعنوان پول یا دارایی قلمداد کرد؟ برای پاسخ به این پرسش، ابتدا باید مفهوم "مال" در رویکردهای حقوقی و فقهی را بررسی کنیم.
در رویکرد حقوقی، "مال" به چیزی اطلاق میشود که دارای ارزش داد و ستد است و میتوان در قبال آن پول یا مال دیگری پرداخت کرد. به تعبیر دکتر سیدحسن امامی، مال چیزی است که از نظر اقتصادی ارزش مبادله داشته باشد. معیار تشخیص این ارزش، عرف است؛ یعنی هر چیزی که در بازار معادل مبلغی پول باشد، از نظر حقوقی مال محسوب میشود. (امامی، سیدحسن، حقوق مدنی، ج۱، ص۲۶، تهران، انتشارات کتابفروشی اسلامیه، چاپ نوزدهم، بهار ۱۳۷۷).
بر این اساس، رمزارزها با توجه به قابلیت خرید و فروش در بازار و تعیین ارزش آنها توسط عرضه و تقاضا، میتوانند بهعنوان مال در نظر گرفته شوند. هرچند این موضوع ممکن است در برخی نظامهای حقوقی نیازمند تصریح و تنظیم باشد.
فقه اسلامی نیز تعاریفی برای مال ارائه داده است. یکی از تعاریف مشهور این است که "مال چیزی است که در برابر آن مال دیگری بذل میشود". همچنین گفته شده است که "مال آن چیزی است که عقلا به آن رغبت دارند". این تعاریف نشان میدهد که معیار اصلی مالیت، تمایل عقلا به آن و قابلیت مبادله است.
امام خمینی (رضوانالله تعالی علیه) بر این باور بودند که مالیت تنها در صورتی که نزد تمامی عرف معتبر باشد، ملاک نیست. حتی اگر در نزد یک فرد یا گروه خاصی چیزی مالیت داشته باشد، این نیز کفایت میکند. این دیدگاه میتواند شامل رمزارزها نیز شود، زیرا در دنیای امروز افراد بسیاری به آنها رغبت نشان میدهند و حاضر به مبادله آنها هستند.
محقق ایروانی در تعریف مال دو معیار ارائه میکند:
1. حاجه الناس إلیه: مال چیزی است که مردم در امور دنیوی یا اخروی به آن نیاز دارند. بهعنوان مثال، قبری که برای دفن اموات خریداری میشود، با توجه به نیاز مردم به آن در امور اخروی، دارای مالیت است.
2. عدم امکان الوصول إلیه بلا إعمال عملٍ: مال آن چیزی است که بدون انجام عملی به دست نیاید. این معیار نشان میدهد که دسترسی به مال نیازمند تلاش یا هزینه است.
این تعاریف نیز میتوانند بر رمزارزها منطبق باشند، زیرا افراد در دنیای امروز برای انجام مبادلات یا ذخیره ارزش به آنها نیاز دارند و کسب آنها بدون انجام عملی مانند استخراج یا خرید ممکن نیست.
بر اساس تعاریف ارائه شده در رویکردهای حقوقی و فقهی، رمزارزها میتوانند هم بهعنوان مال و هم بهعنوان دارایی قلمداد شوند. از منظر حقوقی، ارزش اقتصادی و قابلیت مبادله آنها در بازار، معیار مالیت را تأمین میکند. از منظر فقهی نیز رغبت عقلا به آنها و نیاز مردم به استفاده از آنها در مبادلات، رمزارزها را در زمره اموال قرار میدهد. بنابراین، میتوان گفت که رمزارزها ترکیبی از ویژگیهای پول و دارایی را دارند و جایگاه آنها بسته به چارچوب حقوقی و اقتصادی هر کشور ممکن است متفاوت باشد.